Numer 1 (62) 2010

Obecny kryzys finansowy i gospodarczy przybrał rozmiary, których od lat trzydziestych ub. wieku nie odnotowano w czasie pokoju. Analiza przyczyn tego kryzysu, zdaniem członków grupy de Larosière`a, zdaje się wskazywać na to, że jego najważniejszą przyczyną była nadmierna płynność wynikająca z ekspansywnej polityki monetarnej w USA oraz z braku równowagi w gospodarce światowej. Chociaż sposób nadzorowania sektora finansowego w UE nie był główną przyczyną kryzysu, doszło jednak do rzeczywistych i znacznych niedopatrzeń w nadzorze zarówno makro- jak mikroostrożnościowym. We wrześniu 2009 r. Komisja Europejska przyjęła pakiet projektów aktów prawnych w celu wzmocnienia nadzoru finansowego w Europie. Wnioski legislacyjne dotyczą powołania do życia Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ESRB) na potrzeby monitorowania i oceniania zagrożeń systemu finansowego dla stabilności systemu finansowego jako całości (nadzór makroostrożnościowy) oraz Europejskiego Systemu Organów Nadzoru Finansowego na potrzeby nadzoru poszczególnych instytucji finansowych (nadzór mikroostrożnościowy) złożony z sieci krajowych organów nadzoru finansowego współpracujących z nowymi europejskimi organami nadzoru, powstałymi w wyniku przekształcenia obecnych komitetów europejskich organów nadzoru. Wzmocnieniu nadzoru służy również przyjęta przez Parlament Europejski i Radę w dniu 25 listopada 2009 r. dyrektywa Wypłacalność II. Faktyczne wzmocnienie nadzoru finansowego będzie zależało od tego, czy organy nadzoru będą niezależne od władz politycznych, czy uda się wyeliminować niespójności regulacyjne oraz brak wzajemnego zaufania pomiędzy organami nadzoru.

Zagadnienie zwrotu składki, w przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych (zarówno w doktrynie, jak i praktyce ubezpieczeniowej) od czasu nowelizacji kodeksu cywilnego w 2007 r. Na tle stosowania art. 813 § 1 k.c. pojawiają się bowiem poważne wątpliwości, czy opieranie się wyłącznie na literalnym brzmieniu tego przepisu (gdzie okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej ma być jedynym parametrem zwrotu składki) jest słuszne i co najważniejsze – logiczne. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie właściwej wykładni normy zawartej w art. 813 § 1 k.c. W pierwszej części artykułu autorzy analizują podstawę prawną dokonywania zwrotu składki oraz ukazują wnioski, jakie wysnuć można z językowej wykładni art. 813 § 1 k.c. Następnie wykazana zostaje nieadekwatność tego rodzaju interpretacji, ze względu m.in. na różnorodność stanów faktycznych, w jakich dochodzić może do zwrotu składki czy też potrzebę uwzględniania „wewnętrznej struktury” składki, jak i innych przepisów dotyczących składki z zakresu prawa ubezpieczeniowego w procesie wykładni art. 813 § 1 k.c. Ostatnia część artykułu zawiera ustalony przez autorów model wykładni, opierający się na tzw. zasadzie harmonizowania kontekstów oraz algorytm obliczania zwrotu składki ubezpieczeniowej, z dodatkowym parametrem w postaci czynnika niewykorzystanej jeszcze sumy ubezpieczenia.

Ustalenie charakteru przewozu w procesie likwidacji szkód komunikacyjnych ma bardzo duże znaczenie dla określenia podstaw odpowiedzialności posiadacza pojazdu – na zasadzie winy lub na zasadzie ryzyka – za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdu mechanicznego. Z punktu widzenia osoby poszkodowanej wybór podstawy dochodzenia roszczeń ma znaczenie tylko wówczas, gdy udowodnienie winy sprawcy zdarzenia przedłuża się lub z różnych przyczyn nie jest w ogóle możliwe. Dlatego też wykazanie, że przewóz pasażera nie miał charakteru grzecznościowego pozwala na wybór bardziej korzystnej, oczywiście z punktu widzenia poszkodowanego, podstawy dochodzenia roszczeń. Z punktu widzenia zakładu ubezpieczeń bardziej istotna jest możliwość wykazania, że przewóz miał jednak charakter grzecznościowy – wówczas to poszkodowanego obciążają obowiązki wynikające z art. 6 k.c. W niniejszym artykule przedstawiono wszystkie przesłanki, jakie muszą być spełnione, aby zakwalifikować przejazd jako przewóz z grzeczności, tj. nieodpłatność w szerokim tego słowa znaczeniu, dobrowolność po stronie przewożącego, brak umowy pomiędzy przewożącym a przewożonym oraz korzyść wyłącznie po stronie pasażera. Obszerne orzecznictwo odnoszące się do charakteru przewozu w sposób jednoznaczny wskazuje, że w celu ustalenia, czy mamy do czynienia z przewozem z grzeczności nie można ograniczać się wyłącznie do badania jednej z przesłanek, tj. odpłatności za przewóz. Przedstawione wyroki sądowe, w tym niepublikowane, wydane w sprawach przeciwko UFG ilustrują zastosowanie art. 436 §2 k.c. w praktyce.

Obowiązek zabezpieczenia kluczyków i dokumentów samochodowych w ubezpieczeniu autocasco to jedna z tzw. powinności ubezpieczeniowych, zastrzeganych przez ubezpieczycieli w ogólnych warunkach ubezpieczenia autocasco. W razie kradzieży samochodu – jej naruszenie należy do najczęstszych przyczyn odmowy wypłaty odszkodowania, na podstawie art. 827 k.c. Autor zwraca uwagę na istotne w kwestii omawianych powinności problemy, które dotyczą: swobody kontraktowej w kształtowaniu umownych obowiązków prewencyjnych ubezpieczającego, możliwości odróżnienia takich obowiązków umownych od klauzul wyłączających ryzyko ubezpieczyciela oraz warunków, w jakich naruszenie powinności może skutkować odmową wypłaty odszkodowania. Przedstawia i analizuje orzecznictwo sądowe, w tym dwa prima facie sprzeczne ze sobą niedawne wyroki Sądu Najwyższego dot. wyłączeń odpowiedzialności ubezpieczyciela zawartych w treści ogólnych warunków ubezpieczeń autocasco PZU S.A. Omawiając charakter powinności ubezpieczającego wskazuje, że jest to kwestia sporna w doktrynie. We wnioskach końcowych Autor stwierdza m.in., że należałoby wziąć pod rozwagę stworzenie wspólnego modelu skutków naruszenia powinności, który obejmowałby powinności ustawowe i umowne niezależnie od stadium rozwoju stosunku ubezpieczenia.

Wyrokiem z dnia 27 lutego 2009 r. (sygn. akt V CSK 337/08) Sąd Najwyższy rozstrzygnął poważne wątpliwości wiążące się z zakresem ochrony prawnoautorskiej przysługującej dokumentom tworzonym w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Sąd Najwyższy przyjął, że Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) może być utworem w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dokument taki może bowiem w konkretnych okolicznościach stanowić przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, o ile zawiera choćby minimalne elementy twórcze. Samo zaś określenie w przepisach prawa katalogu niezbędnych elementów, jakie powinna zawierać specyfikacja istotnych warunków zamówienia, nie pozbawia możliwości takiego ukształtowania jej treści, które spowoduje powstanie dzieła spełniającego wymóg oryginalności. Sąd Najwyższy uznał również, że SIWZ nie stanowi materiału urzędowego w rozumieniu art. 4 pkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Tym samym odrzucona została teza, jakoby postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego miało charakter procedury urzędowej. Nieuprawnione skopiowanie specyfikacji uznane zostało również za działanie o charakterze pasożytniczym, stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji.