Numer 4 (61) 2009

Autorki artykułu omawiają możliwości prawne pozasądowego rozstrzygania sporów w Polsce, skupiając się na rozwiązaniach charakterystycznych dla branży ubezpieczeniowej. Tematem przewodnim jest mediacja, prawne podstawy i zasady, na jakich się opiera oraz jej praktyczne zastosowanie na polskim rynku ubezpieczeniowym. Autorki stwierdzają, że mediacja – jako alternatywny sposób rozwiązywania sporów ubezpieczeniowych – nie jest w pełni wykorzystywana. Wskazują najczęstsze problemy i obawy uczestników tego rynku, ograniczające rozwój mediacji. Wśród barier, które hamują rozwój tej formy rozwiązywania sporów na polskim rynku ubezpieczeniowym, wymieniają wciąż bardzo niską świadomość i niedostateczną wiedzę uczestników tego rynku o możliwościach, zaletach oraz zasadach, na jakich funkcjonuje mediacja. Omawiają praktyczne aspekty funkcjonowania rozwiązań mediacji, bazując na publicznie dostępnych danych statystycznych. Autorki przedstawiają również skrótowo możliwości alternatywnych metod rozwiązywania sporów, w tym mediacji, w kilku innych krajach europejskich. Na tym tle wskazują na liczne inicjatywy zarówno organów państwowych, jak i środowiska ubezpieczeniowego w celu upowszechnienia mediacji, jako alternatywnej metody rozwiązywania sporów.

W rezultacie nowelizacji przepisów kodeksu cywilnego w 2007 r., na grunt cywilnego prawa ubezpieczeniowego po raz pierwszy wprowadzono regulacje bezpośrednio odnoszące się do wymienionego w tytule zagadnienia. Powstaje więc pytanie, jak ocenić przepisy o zmianie o.w.u. z perspektywy ponad dwóch lat ich obowiązywania? Niniejszy artykuł w pierwszej części zawiera rozważania natury ogólnej odnoszące się m.in. do zaliczania umowy ubezpieczenia jako stosunku zobowiązaniowego o charakterze ciągłym oraz problematyki związanej ze stosowaniem art. 384¹ k.c. Druga część artykułu zawiera szczegółową analizę przepisów o zmianie o.w.u. zarówno w zakresie ubezpieczeń majątkowych, jak i ubezpieczeń na życie, którym to poświęcono szczególną uwagę. Artykuł kończą wnioski stawiane przez autora i postulaty de lege ferenda dotyczące ewentualnych zmian w ustawodawstwie. Szeroko uwzględniono m.in. poglądy przedstawicieli doktryny prawa cywilnego i ubezpieczeniowego, jak i orzecznictwo sądów polskich oraz wybrane przykłady orzeczeń sądów zagranicznych.

Składka ubezpieczeniowa stanowi przedmiot świadczenia ubezpieczającego. Zapłata składki pozostaje w korelacji do świadczenia ochrony ubezpieczeniowej. Świadczenia te mają charakter wzajemny, przy czym chronologiczny ich układ może być taki, że spełnienie świadczenia przez ubezpieczającego aktualizuje świadczenie ubezpieczyciela i vice versa. Sekwencje czasowe „zapłata składki – odpowiedzialność ubezpieczyciela”, jak i „odpowiedzialność ubezpieczyciela – zapłata składki” stanowią dwa równorzędne mechanizmy wykonania umowy. Dla każdego układu chronologicznego ustawodawca przewiduje inne konsekwencje nieopłacenia składki w terminie. Brak rozróżnienia w kodeksie cywilnym składki pierwszej, składki następnej (bieżącej) i składki jednorazowej sprawia, że konsekwencje te są jednakowe dla każdej z nich pomimo, że są one różne w porównaniu z konsekwencjami niezapłacenia kolejnych rat tych składek. Zasada złagodzenia skutków niezapłacenia raty składki w miarę upływu czasu trwania ochrony ubezpieczeniowej ulega przełamaniu w przypadku umowy ubezpieczenia majątkowego o nieoznaczonym czasie trwania. W umowie ubezpieczenia osobowego niezapłacenie składki w terminie prowadzi do dorozumianego skutku wypowiedzenia umowy niezależnie od tego, czy opóźnienie lub popadnięcie w zwłokę dotyczy składki pierwszej, składki następnej (bieżącej), składki jednorazowej lub ich rat. Skutek taki będzie miał miejsce niezależnie od ukształtowania relacji chronologicznej „zapłata składki – odpowiedzialność ubezpieczyciela”. Domniemany skutek w postaci wypowiedzenia umowy ubezpieczenia osobowego w konsekwencji nieopłacenia składki dotyczy zarówno umów kapitałowego ubezpieczenia na życie, jak i umów ubezpieczenia osobowego pozbawionych takiego charakteru. Zrównanie skutków braku składki dla wszystkich umów ubezpieczenia osobowego prowadzi do pominięcia zasady nieprzepadalności składek, jako dodatkowego uzasadnienia dla zasady ochrony trwałości stosunku ubezpieczenia na życie. Natura umowy ubezpieczenia o kapitałowym charakterze nakazuje nadać „ubezpieczeniu wolnemu od opłaty składki” i „redukcji polisy” domyślny skutek niezapłacenia składki w terminie. Rozwiązanie takie znane było polskiemu ustawodawcy przedwojennemu.

Artykuł zawiera charakterystykę skutków nowelizacji kodeksu cywilnego w zakresie umowy ubezpieczenia dla umów ubezpieczenia zawieranych na podstawie prawa zamówień publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego. Szczególną uwagę zwrócono także na nowelizację prawa zamówień publicznych w zakresie regulacji odnoszącej się do zagadnienia trwałości stosunku prawnego i ewentualnych, dopuszczalnych prawem modyfikacji. Autorzy podkreślili rangę tych zmian, zwracając uwagę na fakt konieczności dalszej analizy skutków zmian wprowadzonych w prawie, co powinno być przedmiotem szczególnej troski wszystkich podmiotów zaangażowanych w praktykę zawierania umów ubezpieczenia w trybie ustawy – Prawo zamówień publicznych: reprezentantów jednostek samorządu terytorialnego, ubezpieczycieli i brokerów.