Numer 3 (64) 2010

Tematem opracowania jest zasadność roszczeń poszkodowanych o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego. Autor analizuje kwestie z tym związane, m.in. czy koszty stanowią normalne następstwo czynu sprawcy, czy mogą być składnikiem należnego odszkodowania, jaki okres najmu wchodzi w rachubę, na ile zasadne byłoby odliczenie – od należnego w tym zakresie odszkodowania – kwot zaoszczędzonych przez poszkodowanego. Omawiane problemy są ujęte na tle standardów odszkodowawczych obowiązujących w innych krajach, z uwzględnieniem praktyki ubezpieczeniowej i orzecznictwa w wybranych krajach: Niemcy, Francja, Wielka Brytania oraz Stany Zjednoczone i Kanada. Następnie autor analizuje poglądy polskiej doktryny, dochodząc do wniosku, że brak jest wyraźnego i jednoznacznego stanowiska w kwestii zaliczenia kosztów najmu samochodu zastępczego do elementów szkody podlegającej naprawieniu. Autor przedstawia także stanowisko orzecznictwa Sądu Najwyższego, stwierdzając, że z analizowanych orzeczeń nie wynika ogólna teza o dopuszczalności zaliczenia do szkody kosztów najmu pojazdu zastępczego w sytuacji, gdy pojazd był używany do celów prywatnych. Opracowanie zamykają wnioski końcowe, z których wynika m.in., że orzecznictwo sądowe nie daje podstaw do sformułowania tezy, aby poszkodowanemu, co do zasady, przysługiwało roszczenie o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego; orzecznictwo taką możliwość dopuszcza na zasadzie wyjątku.

Pojęcia wartości wykupu brakuje przede wszystkim w kodeksie cywilnym, podobnie jak brakuje w nim uregulowania innych instytucji związanych z umową ubezpieczenia o kapitałowym charakterze, np. przemiany ubezpieczenia w wolne od opłaty składki, redukcji ubezpieczenia. Wartość wykupu jest pojęciem fundamentalnym dla wszystkich ubezpieczeń kapitału: ubezpieczenia na wypadek śmierci i dożycie, ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym; odgrywa ono kluczową rolę w ubezpieczeniu posagowym i rentowym. Prawo do wykupu ubezpieczenia jest prawem podmiotowym. Roszczenie o wypłatę sumy wykupu powstaje w chwili zawarcia umowy kapitałowego ubezpieczenia na życie. Roszczenie to przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli umowa ubezpieczenia zostaje zawarta na jego rachunek. Jest ono formułowane wobec ubezpieczyciela, może być kierowane w stosunku do ubezpieczającego, w przypadku zawarcia przez niego umowy pośredniego ubezpieczenia na cudzy rachunek. Roszczenie o wypłatę wartości wykupu staje się wymagalne z chwilą wypowiedzenia umowy ubezpieczenia, jest ono roszczeniem samoistnym, realizowanym także na skutek złożenia przez ubezpieczającego oświadczenia o wykupie ubezpieczenia. Obowiązek podania kwoty wykupu stanowi realizację obowiązków informacyjnych, określonych w ustawie o działalności ubezpieczeniowej, a implementowanych do polskiego porządku prawnego z ustawodawstwa europejskiego.

Problematykę gwarancji ubezpieczeniowych zapłaty wadium w świetle przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych (PZP) autorzy rozpatrują przez pryzmat zasad postępowania o udzielenie zamówienia, które zmierzają do zapewnienia, aby przy zawieraniu umów przez zamawiających nie dochodziło do zjawisk niepożądanych, takich jak nierozważne wydatkowanie środków, preferowanie lub dyskryminowanie określonych podmiotów czy wręcz korupcja. Nie jest natomiast celem samym w sobie formalizm postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, choć niestety przepisy PZP dotyczące wadium pozostają bardzo „sztywne”. Autorzy analizują m.in. następujące zagadnienia: wymagania co do formy, a w szczególności kwestia dopuszczalności złożenia przez wykonawcę dokumentu gwarancji ubezpieczeniowej w formie kserokopii oraz zasady wykładni gwarancji. Uznać należy, że dosłowne brzmienie dokumentu gwarancji może różnić się od brzmienia przepisów PZP, o ile na podstawie zabiegów interpretacyjnych można ustalić, że treść gwarancji jest jednak z tymi przepisami zgodna. Jeżeli w dokumencie gwarancji występują drobne błędy, nieścisłości, omyłki, to powinny gwarancję dyskwalifikować tylko wtedy, gdy rodzą ryzyko uchylania się przez gwaranta od obowiązku zapłaty i mogą prowadzić do długotrwałych sporów sądowych. W orzecznictwie przyjmuje się jednak niekiedy bardziej restrykcyjne podejście, prowadzące do eliminowania wykonawców z postępowań z powodu drobnych nieścisłości czy wręcz oczywistych omyłek w treści gwarancji.

Art. 89 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wprowadza szczególne zasady wypłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia nieruchomości lub jej części składowej, gdy nieruchomość ta jest obciążona hipoteką. W takim wypadku ubezpieczyciel musi uzyskać zgodę wierzyciela hipotecznego na wypłatę odszkodowania, chyba że wypłata ma na celu pokrycie poniesionych wydatków na przywrócenie nieruchomości do stanu poprzedniego. Jeżeli umowa ubezpieczenia tak stanowi, zapłata odszkodowania może być dokonywana w ratach płatnych w miarę przywracania nieruchomości do stanu poprzedniego. Przepisy nie wprowadzają żadnego terminu, w którym wierzyciel hipoteczny ma udzielić zgody na wypłatę odszkodowania. Obowiązek wypłaty odszkodowania pozostaje w zawieszeniu do czasu, gdy taka zgoda zostanie udzielona lub wierzytelność o wypłatę odszkodowania zostanie objęta zajęciem w postępowaniu egzekucyjnym. Dopóki wierzyciel hipoteczny nie udzielił wymaganej zgody, dopóty roszczenie odszkodowawcze nie staje się wymagalne (art. 817 k.c.) ani nie rozpoczyna się bieg jego przedawnienia (art. 819 k.c.). Ubezpieczyciel ani ubezpieczony nie mogą ponosić negatywnych konsekwencji braku decyzji wierzyciela hipotecznego.

Jedną z funkcji realizowanych przez UFG jest wypłata odszkodowań i świadczeń w sytuacji, gdy osoba do tego zobowiązana nie zawarła umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów lub rolników. Po wypłacie należnych odszkodowań i świadczeń na rzecz osób poszkodowanych i uprawnionych, sprawca szkody oraz osoba, która nie dopełniła obowiązku ubezpieczenia, są obowiązani do zwrotu Funduszowi spełnionego świadczenia. W nielicznych przypadkach sprawcy szkody kwestionują istnienie obowiązku ubezpieczenia, zakres swojej odpowiedzialności czy też wysokość wypłaconych kwot. Sądy rozstrzygają oczywiście wszystkie te kwestie, dzięki czemu UFG pozyskuje obszerne uzasadnienia niepublikowanych wyroków, pozwalające wyciągać wnioski na przyszłość co do zasad odpowiedzialności i właściwego sposobu kalkulacji szkody. W artykule przedstawiono dwa zagadnienia, które pojawiły się na tle sporu o regres wypłaconego odszkodowania z kolizji drogowej z 22.11.2004 r., a mianowicie odpowiedzialność sprawcy szkody w oparciu o art. 424 k.c. – działanie w stanie wyższej konieczności (odwrócenie niebezpieczeństwa) oraz właściwe przeprowadzenie dowodu – zastosowanie w praktyce art. 6 k.c., w tym konstrukcji odwróconego dowodu. Przytoczone w artykule fragmenty uzasadnienia wyroków pokazują, jak w praktyce likwidacji szkód ważne jest dokładne ustalanie okoliczności zdarzenia, bazujące na szczegółowych oświadczeniach zarówno sprawcy szkody, jak i osoby poszkodowanej.