Numer 2 (67) 2011

Przedmiotem rozważań zawartych w niniejszym artykule jest zagadnienie odpowiedzialności klienta brokera ubezpieczeniowego (ubezpieczającego) wobec brokera. Pierwszym omawianym problemem jest kwestia reżimu odpowiedzialności, w którym broker może dochodzić swoich roszczeń. Zasadniczo, w większości przypadków, roszczenia te mogą być uzasadniane przez naruszenie zobowiązania wynikającego z umowy brokerskiej. Nie można jednak wykluczyć, że w niektórych sytuacjach broker mógłby dochodzić swoich roszczeń od klienta w reżimie odpowiedzialności deliktowej. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania klienta wobec brokera może polegać zwłaszcza na odmowie współdziałania przez klienta lub na naruszeniu przyznanej brokerowi wyłączności. Teza ta znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądów polskich (póki co dość skąpym). Szkoda brokera stanowić będzie z reguły wartość utraconych korzyści, czyli będzie to wysokość prowizji, której broker nie uzyskał od ubezpieczyciela, a którą mógłby uzyskać, gdyby klient należycie wykonywał umowę brokerską. Ustalenie wysokości owej prowizji może być jednak nieraz trudne dowodowo, zwłaszcza gdy broker nie zawarł pisemnego porozumienia w sprawie jej wysokości z ubezpieczycielem. W praktyce w przypadku tego typu sporów kwestionowane bywa istnienie związku przyczynowego pomiędzy szkodą poniesioną przez brokera a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez klienta. Nielojalni klienci brokerów często kwestionują ten związek, podnosząc, że prowizję płaci inny podmiot (ubezpieczyciel). Wydaje się, że nie są to uzasadnione zarzuty i dotychczasowe orzecznictwo rozstrzygało tę kwestię na korzyść brokerów. Na koniec omówione zostały kwestie proceduralne, a zwłaszcza konsekwencje równoległego pozwania klienta i ubezpieczyciela lub innego pośrednika przez brokera w płaszczyźnie kosztów procesu.

Przedmiotem artykułu jest analiza różnych aspektów prawnych oraz wątpliwości związanych z problemem klasyfikowania produktów ubezpieczeniowych przez zakłady ubezpieczeń do określonego działu i grupy zgodnie z treścią załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej. W ramach analizy omówiona została zasada rozdziału branż ubezpieczeniowych, zarówno w ujęciu polskich, jak i wspólnotowych regulacji, a także zmiany legislacyjne w tym zakresie. W tym kontekście omówiony został podział ubezpieczeń na osobowe oraz majątkowe, a także wyodrębnienie ubezpieczeń życiowych spośród ubezpieczeń osobowych, zgodnie z przepisami prawa materialnego, zawartymi głównie w kodeksie cywilnym. Ponadto podjęte zostały dociekania o wzajemnej relacji zasady rozdziału branż ubezpieczeniowych zawartej w ustawie o działalności ubezpieczeniowej oraz podziału ubezpieczeń w przepisach kodeksu cywilnego. W celu unaocznienia praktycznych konsekwencji wynikających z ogólnikowości obecnych regulacji w tym zakresie wskazano przykłady związane z ubezpieczeniem utraty stałego źródła dochodów czy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Artykuł stanowi próbę kompleksowej – i zarazem praktycznej – prezentacji problematyki gromadzenia i przetwarzania danych prawnie chronionych w sektorze ubezpieczeń, w którym gromadzone są ogromne bazy danych. Autorki omawiają zmiany, jakie przyniosła ostatnia nowelizacja ustawy o ochronie danych z 29 października 2010 r. w zakresie samych zasad postępowania przy przetwarzaniu danych osobowych, jak i zwiększenia zakresu zadań Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Autorki przedstawiają wpływ ww. zmian na dotychczasowe regulacje dotyczące podstaw i zasad przetwarzania danych osobowych przez podmioty sektora ubezpieczeń (zakłady ubezpieczeń, agentów, brokerów), ze szczególnym uwzględnieniem przetwarzania danych wrażliwych, w tym danych o stanie zdrowia, które mają podstawowe znaczenie dla underwritingu medycznego. Następnie przedstawione zostały problemy praktyczne dotyczące stosowania przepisów o ochronie danych osobowych w kontekście innych regulacji dotyczących danych prawnie chronionych (ustawa o działalności ubezpieczeniowej). Odrębną część stanowi prezentacja obowiązków informacyjnych administratorów danych. Walor praktyczny mają przedstawione postulaty de lege ferenda dotyczące pożądanych zmian ustawowych. Odrębny wywód poświęcony jest problematyce tajemnicy ubezpieczeniowej oraz ochronie danych przy świadczeniu usług drogą elektroniczną. Końcowa część artykułu dotyczy przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w kontekście funkcjonowania zakładów ubezpieczeń prowadzących działalność w zakresie ubezpieczeń na życie i ich roli jako tzw. „instytucji obowiązanych”.

Problematyka osobistej odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej stosunkowo rzadko jest przedmiotem zainteresowania przedstawicieli doktryny. Zazwyczaj ogranicza się ona do odpowiedzialności materialnoprawnej pracownika oraz innych zagadnień ściśle związanych z prawem pracy. Tymczasem dla praktyki ubezpieczeniowej ma obecnie zasadnicze znaczenie. Dzieje się tak dlatego, że ustawodawca, nakładając na kolejne podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC, nie przewiduje żadnego zróżnicowania tego obowiązku w zależności od formy prawnej wykonywania czynności zawodowych przez zobowiązanego. Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie sytuacji, w których możliwa jest osobista odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej. Unormowania art. 120 k.p. nie wyłączają bowiem osobistej odpowiedzialności odszkodowawczej pracownika wobec osoby trzeciej. Sytuacja tego rodzaju najczęściej będzie miała miejsce, gdy podmiot ten wyrządzi szkodę poza zakresem obowiązków pracowniczych, czyli przy sposobności wykonywania powierzonych mu czynności. Rosnąca liczba sytuacji, w których na terenie zakładu pracy pracownik podejmuje określone czynności wobec osób trzecich prywatnie, poza zakresem powierzonych mu obowiązków, będzie prowadzić do zwiększenia się przypadków wystąpienia jego odpowiedzialności odszkodowawczej. Nie można też nie zauważyć znaczenia dopuszczenia osobistej odpowiedzialności pracownika w razie niewypłacalności lub upadłości zakładu pracy. W przypadku wyrządzenia szkody przez pracownika z winy umyślnej podmiot ten pozbawiony jest ochrony ze strony przepisów prawa pracy, ale też ubezpieczyciel będzie uprawniony do odmowy wypłaty świadczenia. Zarówno w dobrowolnych, jak i obowiązkowych ubezpieczeniach OC szkoda powstała na skutek umyślnego działania lub zaniechania ubezpieczonego nie jest bowiem objęta zakresem ochrony ubezpieczeniowej.

Autor analizuje kwestię dopuszczalności stosowania reguły proporcji przy niedoubezpieczeniu w obrocie ubezpieczeniowym na tle regulacji prawnych w innych krajach, w których możliwość stosowania proporcji przy wyliczaniu wysokości odszkodowania została przesądzona przez ustawodawców. Autor stawia tezę o dopuszczalności stosowania reguły proporcji, a następnie rozważa, czy reguła ta powinna być w polskim prawie ubezpieczeniowym traktowana jako rozwiązanie standardowe, czy też jedynie jako dopuszczalny wyjątek od zasady pełnej kompensacji ubezpieczeniowej szkód w granicach sumy ubezpieczenia. Kolejne problemy poruszane w artykule to: możliwość uznawania klauzuli proporcji zawartej w ogólnych warunkach ubezpieczenia zawieranego z konsumentem za niedozwolone postanowienie umowne oraz możliwości traktowania reguły proporcji jako sankcji za wadliwą deklarację ryzyka przez ubezpieczającego.

W artykule została dokonana analiza budzącej od wielu lat wątpliwości kwestii opodatkowania podatkiem VAT ubezpieczenia przedmiotu leasingu. Między innymi, zostało przedstawione stanowisko sądów oraz organów podatkowych prezentowane na przestrzeni ostatnich lat. Szczególną uwagę poświęcono uchwale składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 listopada 2010 r., w której Sąd stwierdził, że ubezpieczenie pozostaje w bezpośrednim związku z przedmiotem umowy leasingu i przez to stanowi część świadczonej usługi leasingu. Zatem, zdaniem składu orzekającego, koszty ubezpieczenia przedmiotu leasingu powinny zostać doliczone do podstawy opodatkowania, do której należy zastosować jedną stawkę podatku właściwą dla usługi zasadniczej, tj. usługi leasingu. Ponadto, autorzy artykułu wskazali, że w dniu 7 kwietnia 2011 r. inny skład NSA wydał postanowienie o zwróceniu się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem prejudycjalnym dotyczącym wykładni przepisów prawa wspólnotowego w odniesieniu do opodatkowania refakturowania kosztów ubezpieczenia przedmiotu leasingu. Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, że ostatecznym rozstrzygnięciem kwestii opodatkowania podatkiem VAT ubezpieczenia przedmiotu leasingu będzie stanowisko ETS.