Numer 3 (68) 2011

W dniu 16 maja 2011 r. weszła w życie ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe, która wprowadza regulacje ważne także dla obrotu ubezpieczeniowego. Celem artykułu jest przedstawienie tych uregulowań kolizyjnoprawnych, które charakteryzują się szczególną doniosłością dla praktyki w tym obszarze. Rozważania koncentrują się wokół problematyki stosowania prawa właściwego do umów ubezpieczenia w zakresie tzw. dużych ryzyk, o których mowa w przepisach ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Autorki krótko charakteryzują dotychczasowy stan prawny, a następnie omawiają nowe regulacje prawa prywatnego międzynarodowego, które zmieniły dotychczasowy model w sposób znaczący. Analizują konsekwencje tych zmian, które mają fundamentalne znaczenie dla rynku ubezpieczeniowego, w szczególności dla umów, które mogą być kwalifikowane jako umowy ubezpieczenia dużych ryzyk i jednocześnie zawierają element ubezpieczeń obowiązkowych, przez co będą musiały zostać poddane prawu polskiemu (np. umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej). W ocenie Autorek nowe przepisy dotyczące ustalenia prawa właściwego dla umowy ubezpieczenia będą prawdopodobnie skutkować zawieraniem podwójnych ubezpieczeń, tj. umów poddających stosunek ubezpieczenia prawu polskiemu, w zakresie wskazanym w odpowiednich aktach prawnych, oraz dodatkowych umów, poddanych prawu wybranemu przez strony. Będzie to konsekwencja odmiennych regulacji dotyczących czasowego zakresu ochrony ubezpieczeniowej niż przewiduje to prawo polskie.

W dniu 1 stycznia 2012 r. wchodzi w życie nowelizacja przepisów ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. W powołanych przepisach, odwołując się do potrzeby wprowadzenia skutecznej ochrony pacjentów, ale też samych placówek medycznych przed niewypłacalnością związaną z koniecznością realizacji roszczeń odszkodowawczych, polski ustawodawca – w ramach kompleksowej reformy systemu opieki zdrowotnej – wprowadził nowatorski model odpowiedzialności za zdarzenie medyczne. Przewidziany przez ustawodawcę nowy rodzaj odpowiedzialności, nieznany dotychczas prawu polskiemu, wzorowany jest na szwedzkim ubezpieczeniu na rzecz pacjenta. Stanowi on próbę rozwiązania problemów związanych z narastającą liczbą roszczeń osób poszkodowanych przeciwko zakładom opieki zdrowotnej oraz przewlekłością procesów sądowych. Zaproponowane przez polskiego ustawodawcę rozwiązania nie tylko jednak są dalekie od szwedzkiego modelu, ale przede wszystkim budzą wiele wątpliwości interpretacyjnych. Dlatego konieczne wydaje się szczegółowe rozważenie podmiotowego, przedmiotowego, czasowego oraz kwotowego zakresu odpowiedzialności oraz zastosowania nowych przepisów, a także przeanalizowania wątpliwości praktycznych wyłaniających się na tle przyjętych rozwiązań oraz wskazania różnic w stosunku do wzorcowego modelu ubezpieczenia na rzecz pacjenta. Przedmiotem niniejszych rozważań jest zdefiniowanie zdarzenia medycznego, wskazanie kto i w jakim terminie może dochodzić roszczeń w razie jego wystąpienia, a także określenie sytuacji prawnej wszystkich zainteresowanych podmiotów (wnioskodawca, szpital, ubezpieczyciel). Odrębną kwestię stanowią maksymalne kwoty świadczeń, jakie mogą być wypłacone wnioskodawcy oraz termin, w ciągu którego podmiot ten może kierować swoje roszczenia do szpitala za pośrednictwem wojewódzkich komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych.

Niniejszy artykuł poświęcono rozważaniom na temat przedawnienia roszczeń placówek medycznych z tytułu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w stosunku do ubezpieczycieli w stanie prawnym obowiązującym przed nowelizacją ustawy Kodeks cywilny, wprowadzoną ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw oraz po nowelizacji. Autor na wstępie przedstawia w zarysie problematyczne kwestie, jakie związane były z przedawnieniem roszczeń osób poszkodowanych w stosunku do placówek medycznych. Następnie rozważania odnosi do terminu rozpoczęcia biegu przedawnień roszczeń placówek medycznych wobec ubezpieczycieli z tytułu umowy ubezpieczenia. Stara się przy tym odpowiedzieć na pytanie, czy rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia roszczeń placówek medycznych do ubezpieczycieli należy oceniać w świetle przepisów obowiązujących przed, czy też po wprowadzeniu wspomnianej nowelizacji z 13 kwietnia 2007 r. Podjęto próbę możliwych kierunków interpretacji art. 5 wspomnianej ustawy nowelizującej kodeks cywilny, wskazując jednocześnie na skutki przyjęcia jednej z nich.

W artykule zostały wskazane powody, dla których ustawodawca włączył w zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela względem poszkodowanych z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń OC działalności gospodarczej lub zawodowej, szkody wyrządzone w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczonego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność. Dokonano również analizy instytucji prawnej regresu szczególnego unormowanego w art. 11 ust.3 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, wskazując że ubezpieczyciel może skutecznie zrzec się na przyszłość dochodzenia od ubezpieczonego roszczeń regresowych wynikających z tego przepisu. W artykule postawiona została teza, że wskutek nowelizacji ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, w przypadku obowiązkowych ubezpieczeń OC działalności gospodarczej lub zawodowej, po tym jak UFG wypłacił odszkodowanie z umowy zawartej przez upadłego ubezpieczyciela, nie może dochodzić roszczeń regresowych wobec ubezpieczonych – bez względu na treść umowy ubezpieczenia obowiązkowego.

Opracowanie dotyczące ubezpieczenia tytułu prawnego do nieruchomości ma na celu przedstawienie tego rodzaju ubezpieczenia, bardzo popularnego na amerykańskim rynku ubezpieczeniowym, a obecnego, choć w okrojonej formie, także na polskim rynku. Autorka przedstawia istotę ubezpieczenia tytułu prawnego do nieruchomości z punktu widzenia przepisów kodeksu cywilnego oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej, uwzględniając różne możliwości zakwalifikowania tego ubezpieczenia pod względem rodzaju obejmowanego ryzyka. Jak wynika z praktyki zagranicznej, ubezpieczenie to powinno być kwalifikowane jako ryzyko finansowe, umieszczone w pkt. 16 działu II załącznika do polskiej ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Jednakże w Polsce, przyjmuje ono jedynie postać ubezpieczenia kosztów ochrony prawnej, stanowiącego grupę 17 i jako takie nie uwzględnia skutków finansowych utraty samej nieruchomości na skutek wadliwego nabycia tytułu prawnego do niej. Autorka opisuje specyfikę polskiego rynku nieruchomości, w tym konsekwencje wadliwego nabywania tytułów prawnych do nieruchomości, z zaznaczeniem instrumentów prawnych chroniących interesy nabywców i wpływających na poziom ryzyka ubezpieczeniowego w ubezpieczeniu tytułu prawnego do nieruchomości. We wnioskach Autorka wskazuje na możliwe perspektywy rozwoju tego rodzaju ubezpieczenia, jego przydatność na polskim rynku, a także przeszkody w jego rozwoju.

W systemie prawnym oprócz norm prawnych istnieją także normy społeczne, zwane zasadami współżycia społecznego czy względami słuszności. W artykule omówiono pojęcie i zastosowanie zasady „względów słuszności” z uwzględnieniem tła historycznego. Scharakteryzowano rolę względów słuszności przed i po nowelizacji kodeksu cywilnego. Omówiono przesłanki uzasadniające zastosowanie tej zasady wynikające z art. 417(2) k.c. (czyny niedozwolone) oraz art. 827 k.c. (ubezpieczenia majątkowe) oraz podano przykłady odpowiednich orzeczeń sądowych. Autorka zastanawia się także, jakie są podobieństwa i różnice pomiędzy zasadą słuszności a zasadami współżycia społecznego.